Την Δευτέρα 4/10 το Αττικό Ζωολογικό επέτρεψε την ελεύθερη είσοδο στους χώρους του, καλώντας τους επισκέπτες να γιορτάσουν μαζί με τα ζώα την ημέρα της παγκόσμιας «γιορτής» τους. Ας παραβλέψουμε αν οι εορταζόμενοι θα ήθελαν ως δώρο να περάσουν την μέρα τους με 6.000 επισκέπτες που σε πολλές περιπτώσεις τα ενοχλούν, τα πειράζουν και τους ρίχνουν ακατάλληλες τροφές που προορίζονται για τα δικά μας στομάχια κι ότι ίσως να προτιμούσαν ένα ρεπό τελικά και ας εστιάσουμε στην εκπαιδευτική αξία μιας τέτοιας επίσκεψης αλλά και την προσφορά αυτού του είδους των επιχειρήσεων γενικότερα.
Θεωρητικά η εικόνα ενός φυλακισμένου πλάσματος θα έπρεπε να προκαλεί στους πάντες από θλίψη έως απέχθεια, όμως υπάρχουν δύο βασικά επιχειρήματα για την διατήρηση λειτουργίας των ζωολογικών πάρκων, πέρα φυσικά από το κέρδος για αυτούς που τα εκμεταλλεύονται. Η προστασία απειλουμένων ειδών, παρόλο που συνήθως ένα μικρό ποσοστό των φιλοξενούμενων ζώων αληθινά κινδυνεύουν με εξαφάνιση και η εκπαιδευτική τους προσφορά ως προς την δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης στους επισκέπτες τους. Εκπαιδευτική αξία που φαίνεται να αναγνωρίζεται τόσο από το δικό μας εκπαιδευτικό μας σύστημα, με ένα μεγάλο μέρος των επισκεπτών του συγκεκριμένου πάρκου να προέρχονται από την διοργάνωση σχολικών εκδρομών, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο αφού οι ζωολογικοί κήποι, όπου υπάρχουν, αποτελούν πρώτης προτεραιότητας «αξιοθέατα» στους αντίστοιχους ταξιδιωτικούς οδηγούς.
Όμως ακόμα κι αν παραγνωρίσει κανείς το γεγονός ότι η αναπαραγωγή ορισμένων ειδών, με στόχο την μη εξάλειψή τους, θα μπορούσε να συμβεί σε κάποιο καταφύγιο άγριας ζωής όπως και ότι τα πραγματικά απειλούμενα με εξάλειψη ζώα, είναι ελάχιστα σε σχέση με το σύνολο όσων φιλοξενούνται σε ζωολογικούς κήπους, δύσκολα θα μπορέσει να αποφύγει την σκέψη ότι αυτή η μορφή «προστασίας» και έκθεσης των ζώων οδηγεί, ακόμα και ασυνείδητα από μέρους των επισκεπτών, στην παγίωση μιας νοοτροπίας που δεν διακατέχεται από κανενός είδους περιβαλλοντική συνείδηση. Εφόσον τα απειλούμενα είδη είναι ασφαλή, όπως είναι και τα εκθέματα στα μουσεία, δεν είναι απαραίτητο να προστατευθεί το φυσικό τους περιβάλλον. Γιατί θα πρέπει να βρούμε τους πόρους να προστατέψουμε δάση και θάλασσες όταν μπορούμε να επισκεφτούμε τους κατοίκους τους κάθε σαββατοκύριακο δίπλα μας; Ο λόγος που πρέπει να το κάνουμε είναι απλός και δεν είναι μόνο το ότι εξαρτόμαστε από την διατήρηση τους. Ο αγώνας για την επιβίωση δημιουργεί όλα τα χαρακτηριστικά που θαυμάζουμε στα ζώα. Ένας χαμαιλέοντας περιορισμένος, ασφαλής, σε ένα τσιμεντένιο κλουβί δεν θα είχε λόγο να αλλάζει το χρώμα του, μιμούμενος το περιβάλλον του θα γινόταν σταδιακά γκρι. Το άγριο γαϊδούρι της Σομαλίας μπορεί να σώθηκε από την εξαφάνιση αλλά πως δικαιολογεί το όνομα και τον τρόπο ζωής του πια, όταν δεν είναι άγριο στην Σομαλία;
Το γεγονός και μόνο της αιχμαλωσίας, είναι αρκετό για να δημιουργήσει ενστάσεις για την πραγματική εκπαιδευτική αξία της επίσκεψης σ΄έναν τέτοιο χώρο. Έρευναi που έγινε σε Ζωολογικό Κήπο στην Νέα Υόρκη έδειξε ότι οι ενήλικοι επισκέπτες καθώς κινούνται ανάμεσα στα κλουβιά στέκονται να παρατηρήσουν κυρίως τα ζώα που είτε παρακαλούν για τροφή, είτε τρέφονται, ή κάνουν περίεργους ήχους. Οι ποιο συχνές εκφράσεις μάλιστα για να περιγράψουν ένα ζώο είναι οι εξής: 'cute', 'funny-looking', 'lazy', 'dirty', 'weird' and 'strange'. Ποια παραπάνω «γνώση» άραγε κερδίζει ο επισκέπτης που δεν του παρέχεται από ένα καλό ντοκιμαντέρ; Μπορεί να αποκτά ευκολότερα, μέσω της ζωντανής επαφής, κάποια από τα χαρακτηριστικά τους όμως ταυτόχρονα οι τίγρεις και τα λιοντάρια μετατρέπονται στο μυαλό του σε χαριτωμένα γατάκια ευτυχισμένα στα 30τ.μ. που τους αναλογούν. Πολλά παιδιά μάλιστα θέλουν να τα χαϊδέψουν. Ο επισκέπτης κερδίζει φυσικά την εμπειρία της άμεσης επαφής με τα ζώα αλλά και πάλι η θέση ισχύος από όπου την αποκτά την διαστρεβλώνει την ουσία της. Άλλωστε πόσο μακριά και εις βάρος πόσων ακόμα, θα φτάσουμε για μια εμπειρία; Αξίζει να φυλακίσουμε ένα δελφίνι που είναι συνηθισμένο να κάνει χιλιόμετρα στην ανοιχτή θάλασσα ώστε να το δούμε από κοντά; Κι αν τελικά οι ζωολογικοί κήποι δεν συμβάλουν ιδιαίτερα στην εκπαίδευση, γιατί την προβάλλουν με κάθε ευκαιρία;
Ίσως η απάντηση κρύβεται σε μια πιο πρόσφατη στατιστική μελέτη iiπου έγινε για λογαριασμό της ένωσης ζωολογικών κήπων της Αμερικής (A.Z.A), η οποία χαιρετίστηκε από τους ίδιους σαν την πρώτη απόδειξη που τόσο καιρό έψαχναν, ότι οι επισκέψεις σε ζωολογικούς κήπους βελτιώνουν μακροπρόθεσμα την συμπεριφορά των επισκεπτών προς τα ζώα. Ο τρόπος που διεξήχθη όμως έχει κριθεί αναξιόπιστος από επιστημονική ομάδα που την μελέτησεiii καταλήγοντας ότι η έρευνα η οποία φιγούραρε στα περισσότερα site μελών της A.Z.A περιέχει 6 τουλάχιστον σοβαρά λάθη στην μεθοδολογία της και τον τρόπο διεξαγωγής της τα οποία και καταρρίπτουν τα συμπεράσματα της. Η προσπάθεια των ζωολογικών κήπων να ταυτίσουν την ύπαρξη τους με την εκπαίδευση φτάνοντας μέχρι το σημείο να δημιουργούν καινούργιες λέξεις όπως ο όρος edutainment,(από τις λέξεις education + entertainment) τον οποίο ανακαλύπτουμε στην σελίδα που αποδίδει τον σκοπό του Αττικού πάρκου, προφανώς συμβαίνει διότι τα ζωολογικά πάρκα είναι, στην πλειοψηφία τους, ιδιωτικές επιχειρήσεις και σκοπός τους ήταν και θα είναι το κέρδος. Παλιότερα δεν ήταν υποχρεωμένα να προβάλλουν τον περιβαλλοντικό τους χαρακτήρα. Μια βόλτα στον ζωολογικό κήπο σήμαινε ένα πράγμα και μόνο, την διασκέδαση του επισκέπτη του. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μερικές δεκαετίες πριν, κανένας δεν θεωρούσε αναγκαία την δημιουργία ενός κινήματος ενάντια στο τσίρκο και τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης των ζώων σ΄αυτo, με την ίδια λογική που ο αρκουδιάρης τριγυρνούσε στους δρόμους σκορπίζοντας μόνο ανυποψίαστα γέλια και την παραμικρή σκέψη για την ίδια την αρκούδα. Όμως με τα οικοσυστήματα να καταρρέουν, τις συνέπειες τις κλιματικής αλλαγής να γίνονται όλο και πιο εμφανείς και τους πολίτες-πελάτες να αρχίζουν, έστω αργά και βασανιστικά, να αντιλαμβάνονται την άρρηκτη σχέση της ανθρώπινης ζωής με την φύση, η «κούρσα» για το ποιός φαίνεται πιο «πράσινος» μπορεί να σημαίνει και το ποιος θα συνεχίσει να έχει έσοδα. Με δεδομένο πλέον ότι το προϊόν τους ουσιαστικά απαιτεί να αιχμαλωτίζουν ή να εκτρέφουν σκλάβους για την διασκέδαση μας, δεν θα μπορούσαν να μην φορέσουν το πράσινο κουστούμι τους το οποίο γράφει με μεγάλα γράμματα στη πλάτη: Προστατεύω το περιβάλλον, σέβομαι τα ζώα και δείτε… Έχω και εκπαιδευτικό του χαρακτήρα! «Edutainmenation for all».
Αν όντως πίστευαν σε αυτά που προβάλλουν θα χρησιμοποιούσαν τουλάχιστον τους πόρους και τις εγκαταστάσεις τους για την αποκατάσταση τραυματισμένων ζώων και την επιστροφή τους στο φυσικό τους περιβάλλον. Προς το παρών όμως οφείλουν τουλάχιστον να παρέχουν όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Είναι απελπιστικό το θέαμα δύο θαλάσσιων λεόντων σε μια πισίνα που θυμίζει μεγάλη μπανιέρα όπως τραγικό είναι και το οικολογικό show που παραδίδουν τα 4 δελφίνια με μπάλες στεφάνια και άφθονες τούμπες στην πισίνα κολυμβητηρίου που τους αναλογεί, είτε αυτή είναι νόμιμη είτε παράνομη, σύμφωνα με δημοσίευμα της «Καθημερινής»iv και κατά το οποίο η συγκεκριμένη έχει φτιαχτεί με επεκτάσεις που δεν έχουν πάρει άδεια.
Όμως και ο επισκέπτης, από την δική του πλευρά, δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Ακόμη και αν όπως έγραψε ο Kant, πιστεύει ότι «δεν έχουμε καμία ηθική υποχρέωση απέναντι στα ζώα» και όχι ότι « η ηθική πρόοδος μιας χώρας φαίνεται από την συμπεριφορά των ανθρώπων της προς τα ζώα» όπως υποστήριζε ο Γκάντι, το ότι επιλέγει το πάρκο για την Σαββατιάτικη έξοδο του σαν alternative στο mall μάλλον αποδεικνύει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν έχει πληρώσει το καθόλου ευτελές αντίτιμο του εισιτήριου με πρωταρχικό σκοπό την γνώση, όπως εξυπηρετεί τους ιδιοκτήτες τέτοιων χώρων να διακηρύττουν, αλλά την εύκολη διασκέδαση. Διαφορετικά θα μπορούσε να επισκεφτεί τα ζώα σε εθνικά πάρκα και δρυμούς, συνειδητοποιημένος για το που βρίσκεται και τι κάνει, απολαμβάνοντας μια πραγματικά ανώτερη εμπειρία και συνδυάζοντας την ψυχαγωγία του με την αληθινή επαφή του με τα ζώα στο αληθινά φυσικό τους περιβάλλον. Εκεί που τελειώνοντας την βόλτα του δεν θα άφηνε το αντικείμενο του θαυμασμού του ασφαλές στο κλουβί του, στην ίδια στάση μέχρι το τέλος της ζωής του. Χωρίς να προβληματίζεται για την επιβίωση πόσο μάλλον για την ζωή του κάθε είδους και το χειρότερο δικαιώνοντας στον μυαλό του την κυρίαρχη αντίληψη του σύγχρονου ανθρώπου ότι έχει επικρατήσει της φύσης και μπορεί πλέον να θαυμάζει το έμψυχο «περασμένο μεγαλείο» της κλεισμένο πίσω από κάγκελα, με τα ίδια συναισθήματα που θαυμάζει έργα τέχνης, αντικείμενα και σκεύη περασμένων εποχών πίσω από τις προθήκες ενός μουσείου.
Είναι καιρός να εξελιχτεί η αντιμετώπιση μας απέναντι στην φύση. Όπως αφήσαμε πίσω το τσίρκο, όπως καταδικάζουμε τις κυνομαχίες και την δολοφονία των αδέσποτων πρέπει να αξιολογήσουμε και τις επιπτώσεις των ζωολογικά πάρκων. Στα λόγια του Henry Beston, πατέρα του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος: «Χρειαζόμαστε μια διαφορετική, σοφότερη και ίσως ποιο μυστικιστική άποψη για τα ζώα. Σε ένα κόσμο αρχαιότερο και πιο ολοκληρωμένο από τον δικό μας τα ζώα κινούνται και δρουν ολοκληρωμένα. Προικισμένα με επεκτάσεις των αισθήσεων που εμείς χάσαμε ή δεν αποκτήσαμε ποτέ. Ζώντας από φωνές που ποτέ δεν θα ακούσουμε. Δεν είναι όμοιά μας. Δεν είναι κατωτέρα μας. Είναι άλλα έθνη. Πιασμένα μαζί μας στο δίχτυ της ζωής και του χρόνου. Φυλακισμένα μαζί μας στο μεγαλείο και την επώδυνη προσπάθεια της ζωής στη γη.»
Journal for the Study of Animal Problems. Washington, DC: Institute
for the Study of Animal Problems. As cited in Against Zoos by Dale Jamieson
http://www.animal-rights-library.com/texts-m/jamieson01.htm
ii Why Zoos & Aquariums Matter:
Assessing the Impact of a Visit to a Zoo or Aquarium http://www.aza.org/uploadedFiles/Education/why_zoos_matter.pdf
iii Do Zoos and Aquariums Promote Attitude Change
in Visitors? A Critical Evaluation of the
American Zoo and Aquarium Study www.nbb.emory.edu/faculty/personal/documents/MarinoetalAZAStudy.pdf
Βy Kostash
Η αναπαραγωγή επιτρέπετε μόνο με αναφορά του συγγραφέα
